Thứ năm, 09/05/2024 00:27:18
Hình ảnh áo bà ba, khăn rằn và chiếc nón lá đã gắn liền với người dân Nam Bộ từ bao đời nay. Đằng sau những món đồ thân thuộc, đơn sơ này là cả một ý nghĩa văn hóa được gửi gắm từ các thế hệ đi trước.
Lý giải về nguồn gốc của khăn rằn, diễn giả Hồ Nhựt Quang cho biết chiếc khăn rằn vốn có nguồn gốc từ người Khmer. Vì Nam Bộ là nơi có nhiều dân tộc sinh sống cùng nhau như Khmer, Chăm, Hoa,… vì vậy người Việt cũng chịu ảnh hưởng từ văn hóa của các dân tộc này, trong đó có dân tộc Khmer.
Trong tín ngưỡng của người Khmer theo đạo Hindu, người dân thờ ba vị thần gồm: Thần Shiva (Thần Hủy Diệt), Thần Brahma (Thần Sáng Tạo), Thần Vishnu (Thần Bảo Hộ). Thần Vishnu luôn cưỡi trên mình rắn thần Naga. Vì lòng tôn kính thần Vishnu, người Khmer đã dệt ra chiếc khăn với những đường kẻ caro và gọi là Krama. “Người dân dùng khăn Krama này để quấn cổ khi làm ngoài đồng hoặc quấn trên đầu, khi ma quỷ nhìn thấy thì biết được rằng đây là con cháu của thần Vishnu sẽ không dám đụng vào”, diễn giả Hồ Nhựt Quang cho biết.
Giải thích thêm về việc người dân quấn khăn rằn trên đầu, Hồ Nhựt Quang chia sẻ: “Do Nam Bộ có nhiều người giỏi về Nho – Y – Lý – Số nên họ biết cách chữa bệnh và vị trí các huyệt đạo trên cơ thể. Trong đó, vùng trán có huyệt Ty Trúc, sau gáy có huyệt Tân Thức, trên đỉnh đầu là huyệt Bách Hội,… Khi làm việc đồng áng, người dân quấn khăn này trên đầu thì các huyệt đạo được phong bế. Dù thời tiết thay đổi thế nào thì cơ thể cũng không nhiễm bệnh. Đối với phụ nữ thì dễ yếu nhất là huyệt Bách Hội nên người ta quấn khăn che kín trên đầu rồi đội thêm chiếc nón”.
Nhờ sự giao thoa về văn hóa, chiếc khăn rằn không chỉ là vật dụng biểu tượng của người Khmer mà bao gồm cả người Việt ở Nam Bộ. Chiếc khăn rằn dần đi vào các tác phẩm văn hóa của người dân nơi đây.
Diễn giả văn hóa Hồ Nhựt Quang lấy ví dụ trong vở cải lương nổi tiếng Đời cô Lựu, khi chồng cô Lựu là Võ Minh Thành bị hương quản làng lôi đi, cô Lựu chỉ kịp quàng chiếc khăn rằn vào cổ chồng. Chịu cảnh tù ngục đọa đày đau đớn nhưng Võ Minh Thành vẫn giữ chiếc khăn rằn, xem như hình bóng người vợ và quê hương vẫn luôn bên cạnh mình.
Ngày Võ Minh Thành trở về chốn cũ thì vợ anh đã thuộc về người khác. Gặp lại người xưa, Võ Minh Thành trách cô Lựu rằng tại sao chiếc khăn mà cô quàng vào cổ anh vẫn giữ được 18 năm nhưng tình cảm anh trao thì cô không thể giữ. Đây cũng là chi tiết đã lấy đi nhiều nước mắt của khán giả. “Cái hay của soạn giả Trần Hữu Trang là đưa vật phẩm có hồn, có chất là chiếc khăn rằn vào tác phẩm, làm cho người ta nhớ mãi về vở cải lương Đời cô Lựu”, diễn giả Hồ Nhựt Quang phân tích.
Ngoài việc dùng để che nắng mưa, chiếc khăn rằn còn được người dân Nam Bộ dùng để làm nôi đưa bé ngủ. Thời kỳ chiến tranh, người dân còn dùng khăn rằn để che kín mặt trong các cuộc họp kín.
Đi cùng khăn rằn là chiếc nón lá đơn sơ nhưng mang ý nghĩa đạo đức đầy sâu sắc. Diễn giả Hồ Nhựt Quang cho biết, chiếc nón là có tổng cộng 16 vành tre, tượng trưng cho quan niệm “nam thất nữ cửu”. Theo định nghĩa của Đông y chữa bệnh ngày xưa, “nam thất nữ cửu” nghĩa là người đàn ông có 7 lỗ thoát khí, người phụ nữ có 9 lỗ thoát khí. Đối với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt thì thờ Cửu Huyền Thất Tổ (Cửu là 9, Thất là 7). Vì vậy nón lá không chỉ dùng để che nắng mưa mà còn tưởng nhớ đến ông bà tổ tiên.
“Do thờ ông bà trên đầu nên người dân không dám dùng nón lá để lót ngồi, nếu dùng vào việc khác thì chỉ để trái cây tạm thời”, diễn giả Hồ Nhựt Quang chia sẻ. Ngoài chiếc nón lá, chiếc mấn mà diễn giả Hồ Nhựt Quang đang đội cũng có 7 vành, tượng trưng cho quan niệm “nam thất nữ cửu”.
Clip Diễn giả Hồ Nhựt Quang giải thích quan niệm “nam thất nữ cửu”:
Chiếc nón lá đã trở thành biểu tượng văn hóa của người dân Nam Bộ và chinh phục cả người phương Tây. Để chứng minh điều này, diễn giả Hồ Nhựt Quang tiết lộ kiến trúc sư thiết kế Bưu điện TP.HCM đã lấy hình ảnh của chiếc nón lá để làm biểu trưng của văn hóa địa phương, đặt ở đỉnh đầu của Bưu điện thành phố với vòm cung và những đường kẻ ô vuông.
Trong các tác phẩm dân gian, nón lá cũng xuất hiện và chứa đựng nhiều ý nghĩa biểu tượng:
Nón lá là hồn hoa sen trắng
Ngược lá che đầu tránh nắng mưa
Bình dị khung tre lòng chín chắn
Đơn giản lá thơm, hồn say sưa
Khi thẹn thùng, ai che nghiêng nón
Khi chào đáp lễ, giở nón thưa
Khi biệt lòng ai, tay vẫy nón
Nón ru giấc ngủ buổi hè trưa
Theo diễn giả Hồ Nhựt Quang, hiện nay mỗi chiếc nón lá có giá khoảng 35.000 – 40.000 đồng. “Có rất nhiều món đồ truyền thống của Việt Nam nếu chúng ta thổi hồn vào đó những câu chuyện văn hóa thì giá lại khác. Vì vậy một số điểm đến du lịch quốc gia như Hàn Quốc, Nhật Bản có những vật dụng về truyền thống thường rất đắt giá”, khách mời chương trình bày tỏ.
Đạo diễn Lê Hoàng nhận xét nón lá Nam Bộ dường như nhỏ hơn nón ở phía Bắc Bộ. Diễn giả Hồ Nhựt Quang xác nhận và cho biết nón ở phía Bắc lớn và dày hơn có thể do chất liệu tạo thành. Ở Bắc Bộ, để chiếc nón bền đẹp hơn, người dân phết phía ngoài nón một lớp dầu mỏng hay còn được gọi là quang dầu. Ở Nam Bộ cũng tương tự nhưng với một số vùng, người dân sẽ để tự nhiên vì bên trong lá làm nón đã có dầu sẵn. “Ngày xưa tôi thường liếc nón nhanh qua lửa để nón nóng lên và chảy lớp dầu trong lá ra thì sẽ tạo nên mặt láng rất đẹp”, diễn giả Hồ Nhựt Quang chia sẻ.
Diễn giả văn hóa Hồ Nhựt Quang cho biết thêm, nón lá có thể đội được khoảng 6 tháng. Nhiều người bạn nước ngoài của nam diễn giả khi đến TP.HCM tham quan đều rất muốn mua chiếc nón lá. Vì nếu như đến miền nam TP.HCM mà không được đội nón lá là một thiếu sót, chưa chạm được vào văn hóa nơi đây. Đó cũng là lý do vì sao có nhiều người Tây đội nón lá ở sân bay là vậy.
Có thể thấy, khăn rằn, áo bà ba và nón lá là bộ ba thường xuất hiện cùng nhau. Tuy đơn giản mộc mạc là vậy nhưng ẩn chứa nhiều triết lý thâm thúy và toát lên tính cách đôn hậu của người dân Nam Bộ.
Kính Đa Chiều là chương trình talkshow sở hữu format mới lạ và đầy hấp dẫn. Mỗi tập phát sóng của Kính Đa Chiều sẽ cùng bàn luận, đối thoại về một chủ đề hoặc một sự kiện đang được quan tâm xoay quanh những câu chuyện về văn hóa. Các khách mời đến với chương trình đều là những nghệ sĩ nổi tiếng, được khán giả mến mộ. Chương trình hứa hẹn mang đến cái nhìn đa chiều thông qua những cuộc đối thoại sâu sắc, thảo luận và chia sẻ quan điểm dưới góc nhìn của người trong cuộc.
Kính Đa Chiều – chủ đề tiếp theo Nghệ sỹ làm mẹ đơn thân với sự tham gia của host Minh Đức và danh ca Ngọc Ánh sẽ được phát sóng vào lúc 20h ngày 2/4 trên kênh VTV9. Chương trình do VTV9 phối hợp cùng Jet Studio thực hiện.
