Thứ năm, 30/05/2024 13:41:31
Trong tập 96 chương trình Kính Đa Chiều, diễn giả văn hóa Hồ Nhựt Quang giải thích nguồn gốc của bộ môn nghệ thuật đờn ca tài tử – một loại hình nghệ thuật dân gian đặc trưng của vùng Nam Bộ. Theo nam diễn giả, đờn ca tài tử là kết tinh từ đóng góp của nhiều thế hệ đi trước. Trong đó, nổi bật nhất là công lao của nhạc sư Nguyễn Quang Đại (thầy Ba Đợi) khi hưởng ứng phong trào Cần Vương vào Nam và mang theo âm nhạc truyền thống để truyền bá cho người dân nơi đây.
Thầy Ba Đợi vốn là nhạc quan của triều đình Huế, trong quá trình khai khẩn và đấu tranh bảo vệ tổ quốc, nhạc sư đã truyền bá âm nhạc cung đình và dân gian miền Trung. Về sau, nhiều người đã sáng tạo và phát triển thành đờn ca tài tử dựa trên những cách biến tấu luyến láy.
Đến năm 1926, nhạc sư Lê Văn Tiếng và Trần Phong Sắc đã tổng hợp tất cả những giai điệu này vào trong quyển sách Cầm ca tân điệu. Cuốn sách chứa đựng khoảng 60 bài tài tử gồm 20 bản tổ và 40 bài khác. Hiện nay, quyển sách Cầm ca tân điệu đang được lưu giữ ở Viện Bảo tàng dân tộc tại Paris (Pháp). Khi Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên, giảng viên Đại học Quốc gia Úc tìm tài liệu thì vô tình phát hiện “bí kíp” của đờn ca tài tử nên đã xin photo và mang về Việt Nam.
Khi làm việc cùng Nhạc viện TP.HCM, Thạc sĩ – NSƯT Huỳnh Khải tiết lộ từ trước đến nay hầu như mọi người chỉ nghe đến tên sách Cầm ca tân điệu và sử dụng lòng bản, tức nội dung bên trong quyển sách nhưng chưa bao giờ nhìn thấy bìa sách. Đến khi Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên mang bản sao của Cầm ca tân điệu về nước thì mới có thể chứng kiến bìa sách và tên của tác giả tạo nên quyển “bí kíp truyền đời” này. Cũng chính nhờ những lòng bản trong quyển Cầm ca tân điệu làm nền tảng để những nghệ sĩ sau này sáng tác nên bài ca, tuồng tích phong phú như ngày nay.
Clip Diễn giả Hồ Nhựt Quang bật mí quyển sách “bí kíp” đờn ca tài tử – Cầm ca tân điệu:
Trong tọa đàm về đờn ca tài tử được tổ chức ở đường sách Nguyễn Văn Bình (TP.HCM), nhiều chuyên gia, diễn giả, nhà nghiên cứu lâu năm như Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên, Thạc sĩ – NSƯT Huỳnh Khải,… cho rằng từ “tài tử” dịch thành “amateur” là chưa chính xác. Vì “amateur” trong tiếng Anh có nghĩa là “nghiệp dư”, trong khi chữ “tài tử” có nghĩa là “một người tài hoa” và những người đờn ca tài tử đều là người chuyên nghiệp và có học vị cao trong xã hội. Diễn giả văn hóa Hồ Nhựt Quang lấy ví dụ nếu gọi Tiến sĩ – NSƯT Hải Phượng, Trưởng khoa âm nhạc truyền thống của Nhạc viện TP.HCM là “amateur” thì chưa đúng và khiến người nghe bị tổn thương.
Nam diễn giả cho biết, đờn ca tài tử được xem là một loại nhạc thính phòng và không phải lúc nào cũng đàn, hay đàn để mua vui hoặc kiếm tiền. Theo khách mời chương trình Kính Đa Chiều, đờn ca tài tử dùng để tiếp đãi khách quý từ phương xa. Sau khi chủ nhà mời dùng bữa, trà nước thì bắt đầu lấy đàn để bày tỏ tình cảm giữa người với người, với cảnh vật thiên nhiên hữu tình. Diễn giả văn hóa Hồ Nhựt Quang nhận định: “Cảnh đẹp không chỉ đã con mắt mà còn nhờ âm thanh. Từ nhỏ, bản năng của một đứa trẻ bị ảnh hưởng lớn nhất do sắc và thanh. Do đó, khi chúng ta cho đứa trẻ một cái lục lạc có màu sắc và âm thanh thì đứa trẻ sẽ theo chúng ta cả ngày”.
Theo diễn giả Hồ Nhựt Quang, sở dĩ con người bị ảnh hưởng vì sắc và thanh nên khi có khách đến chơi trong những buổi tiệc tùng hay lễ hội, quan hôn tang tế, khi có thời gian, đúng người, đúng lúc thì người nghệ sĩ sẽ lấy đàn để chiêu đãi. Những người đờn ca tài tử đều là những người chuyên nghiệp, đàn rất hay và làm cho cuộc sống thêm thi vị. Đây cũng chính là tính chất “tài tử” trong đờn ca tài tử Nam Bộ. Diễn giả văn hóa Hồ Nhựt Quang kể chuyện ngày xưa đến dịp đám giỗ hay sinh nhật thì nhà phú hộ sẽ mời một nhóm tài tử chơi khoảng 5 nhạc cụ gồm: đàn kìm, đàn tranh, ghi-ta phím lõm, sáo, đàn bầu để đờn ca ngay tại phòng khách của căn nhà. Nếu nhóm tài tử đờn ca hay thì sẽ được thưởng ngay tại đó.
Vì đờn ca tài tử thường được biểu diễn trong phạm vi không gian nhỏ nên dễ chạm đến trái tim người nghe và đặc biệt không bán vé. Đờn ca tài tử có thể biểu diễn ngay trước sân nhà, trên ghe hay một bãi đất trống nào đó. Đôi khi, chỉ cần vài chung rượu dưới gốc me hay ven bờ sông thì người nghệ sĩ cũng có thể trải chiếu để đàn ca. “Trong không gian đó tuy không có phông màn sân khấu nhưng có âm thanh tiết tấu quyện cùng cảnh sắc thiên nhiên nên khi cất tiếng ca thì cảm thấy rất hay, đến mức nhói tim”.
Có thể thấy, đờn ca tài tử không chỉ là một loại hình nghệ thuật mà còn là một phần của đời sống, văn hóa và tâm hồn người dân Nam Bộ. Vào năm 2013, UNESCO đã công nhận đờn ca tài tử là “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại”. Đây cũng chính là minh chứng sâu sắc về giá trị của nghệ thuật đờn ca tài tử.
Cuối chương trình, đạo diễn Lê Hoàng gửi lời cảm ơn đến diễn giả văn hóa Hồ Nhựt Quang vì đã giúp khán giả hiểu về đờn ca tài tử cũng như truyền tải tình yêu nghệ thuật này đến với những khán giả thế hệ trẻ ngày nay.
Kính Đa Chiều là chương trình talkshow sở hữu format mới lạ và đầy hấp dẫn. Mỗi tập phát sóng của Kính Đa Chiều sẽ cùng bàn luận, đối thoại về một chủ đề hoặc một sự kiện đang được quan tâm xoay quanh những câu chuyện về văn hóa. Các khách mời đến với chương trình đều là những nghệ sĩ nổi tiếng, được khán giả mến mộ. Chương trình hứa hẹn mang đến cái nhìn đa chiều thông qua những cuộc đối thoại sâu sắc, thảo luận và chia sẻ quan điểm dưới góc nhìn của người trong cuộc.
Kính Đa Chiều chủ đề tiếp theo Khi ca sĩ “đá lộn sân” với host Minh Đức và ca sĩ Nguyễn Phi Hùng sẽ được phát sóng vào lúc 20h ngày 30/5 trên kênh VTV9. Chương trình do VTV9 phối hợp cùng Jet Studio thực hiện.
